W krajach UE obowiązuje kompleksowa strategia bezpieczeństwa żywności. Dotyczy ona zarówno bezpieczeństwa żywności, jak również zdrowia i dobrostanu zwierząt oraz zdrowia roślin. Jej celem jest zagwarantowanie możliwości ustalenia pochodzenia żywności na każdym etapie i na całym terytorium UE, od momentu produkcji, aż do chwili gdy pojawi się ona na stole konsumenta. Strategia ma również przyczynić się do zniesienia ograniczeń w handlu oraz do zapewnienia konsumentom szerokiego wyboru i dostępu do zróżnicowanej żywności. Wysokie standardy mają zastosowanie zarówno do żywności wyprodukowanej w UE, jak i do żywności importowanej. W ramach strategii stosuje się ochronę niektórych produktów żywnościowych, posiadających szczególne i niepowtarzalne wartości, wynikające z tradycji i dziedzictwa przyrodniczego oraz kulturowego.
Jeśli chodzi o produkty tradycyjne, to w krajach Unii Europejskiej stosuje się trzy rodzaje oznaczeń tradycyjnych produktów rolnych i środków spożywczych:
Chroniona Nazwa Pochodzenia (Protected Designation of Origin, PDO).
Chronione Oznaczenie Geograficzne (Protected Geographical Indication, PGI).
Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (Świadectwo specyficznego charakteru, Traditional Speciality Guaranteed, TSG).
Celem stosowania tych oznaczeń jest ochrona nazw produktów regionalnych i zapewnienie autentyczności produktów wytwarzanych tradycyjnie na danym obszarze.
Aby można było zarejestrować nazwę danego produktu rolnego lub środka spożywczego, musi on spełniać trzy warunki:
- Jego nazwa musi wykorzystywać nazwę jakiegoś miejsca, regionu lub całego kraju, gdzie jest on produkowany. Dopuszczalne są również tradycyjne nazwy geograficzne i niegoeograficzne (ten wymóg dotyczy produktów PDO i PGI), lub jego nazwa musi być sama w sobie specyficzna - w przypadku TSG.
- Musi on posiadać specyficzne cechy lub jakość wynikającą z cech środowiska geograficznego, gdzie jest wytwarzany lub z charakterystycznych, tradycyjnych metod jego wytwarzania
- Musi istnieć związek między produktem a obszarem, z którego ten produkt pochodzi:
dla PDO wszystkie etapy wytwarzania (wytwarzanie surowców, produkcja i przygotowanie do sprzedaży) muszą się odbywać na obszarze, do którego odnosi się nazwa produktu;
dla PGI co najmniej jeden z etapów
Rejestracja na szczeblu wspólnotowym przyznaje prawo producentom wytwarzającym produkty zgodnie ze specyfikacją do posługiwania się wspólnotowymi logo
Kryteria wymagane przy rejestracji oznaczeń produktów rolnych lub środków spożywczych:
Chroniona Nazwa Pochodzenia, PDO
Jest to produkt spożywczy lub rolny, spełniający następujące kryteria:
- nazwa produktu powinna wskazywać nazwę regionu, miejsca lub kraju, w którym jest on produkowany, np. bryndza podhalańska;
- surowce, produkcja i przygotowanie do sprzedaży powinno się odbywać na obszarze, do którego odnosi się nazwa;
- jakość produktu powinna być efektem jego pochodzenia.
Chronione Oznaczenie Geograficzne, PGI
Produkt spożywczy lub rolny, spełniający następujące kryteria:
- nazwa produktu powinna wskazywać nazwę regionu, konkretnego miejsca lub wyjątkowo kraju, w którym jest on produkowany;
- produkt posiada szczególną, specyficzną jakość, reputację lub posiada inne cechy przypisywane pochodzeniu geograficznemu;
- jakość produktu może być wynikiem czynników naturalnych lub ludzkich (np. klimatu, roślinności, ukształtowania terenu, jakości gleby, metody i tradycji wytwarzania);
- jeden z elementów procesu produkcyjnego powinien odbywać się na obszarze, do którego nawiązuje nazwa.
Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (Świadectwo Specyficznego Charakteru), TSG może być wydane produktowi, który
- posiada cechę lub zespół cech odróżniających go od innych produktów tej samej kategorii;
- nazwa produktu musi wyrażać jego specyficzny charakter;
- produkt posiada tradycyjny charakter czyli wyprodukowany jest przy użyciu tradycyjnych surowców lub tradycyjną metodą lub charakteryzuje się tradycyjnym składem.
Ochrona nazwy:
W przypadku Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych ochronie podlega nazwa produktu
W odniesieniu do Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności rejestracji podlega metoda produkcji, a nazwa produktu jest chroniona, o ile producenci wystąpili o jej zastrzeżenie.
Produkty regionalne w Polsce:
PDO (Chroniona Nazwa Pochodzenia): bryndza podhalańska, oscypek, redykołka, wiśnia nadwiślanka, podkarpacki miód spadziowy;
PGI (Chronione Oznaczenie Geograficzne): kiełbasa lisiecka, miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich, rogal świętomarciński, wielkopolski ser smażony, andruty kaliskie, truskawka kaszubska, miód kurpiowski, fasola korczyńska, jabłka łąckie, śliwka „suska” sechlońska, śliwka szydłowska, obwarzanek krakowski;
TSG (Gwarantowana Tradycyjna Specjalność): staropolski miód pitny: półtorak, dwójniak, trójniak, czwórniak; olej rydzowy, pierekaczewnik.
Procedura rejestracyjna rejestracji jest dwuetapowa:
- procedura na szczeblu krajowym.
- procedura na szczeblu wspólnoty.
Procedura rejestracji na szczeblu krajowym:
wnioski o rejestrację nazwy pochodzenia, oznaczenia geograficznego produktów rolnych i środków spożywczych, składa się do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
wniosek musi wyraźnie określać, czy rejestracja dotyczy nazwy chronionego oznaczenia geograficznego, chronionej nazwy pochodzenia czy nazwy specyficznego charakteru produktu rolnego lub środka spożywczego.
Wniosek o rejestrację nazwy powinien zawierać następujące elementy: specyfikację, a w niej skład grupy wnioskującej o rejestrację, sprecyzowaną zgodnie z ustawą nazwę, dokładny opis produktu jak i metodę produkcji, czasami również pakowania. We wniosku należy przedstawić powiązania zgłaszanego produktu właśnie z tym jedynym obszarem, opracować rys historyczny produktu i przedstawić metody kontroli. Metoda produkcji powinna być tak opisana, aby każdy z producentów na jej podstawie wiedział jak wyrabiać dany produkt. W metodzie produkcji jasno precyzujemy metody produkcji i stawiane producentom wymagania. Opis produktu powinien zawierać informacje dotyczące składu mikrobiologicznego, chemicznego, zapachu, kształtu, cech organoleptycznych zgłaszanego produktu. W opisie przedstawiamy cechy świadczące o oryginalności produktu, jego niepowtarzalności i wyjątkowych cechach.
Uzasadnienie powinno wykazać, że produkt posiada specyficzny charakter, wyjątkowe cechy odróżniające go od podobnych produktów. Niezwykle istotnym jest uzasadnienie w specyfikacji, że ten wyjątkowy produkt związany jest z danym obszarem geograficznym, i ta jego wyjątkowość wynika z produkcji na tym i tylko na tym terenie. Granice może wyznaczać wyjątkowy mikroklimat, gleba, występowanie pewnych gatunków roślin, zwierząt czy specyficzne umiejętności wytwórców.
Oprócz właściwie opracowanej specyfikacji, wniosek powinien zawierać dodatkową dokumentację na podstawie której dane państwo decyduje o tym, że wniosek jest kompletny oraz tzw. skrócony wniosek o rejestrację.
Po sprawdzeniu złożonego wniosku pod kątem zasadności jego wniesienia oraz wymogów formalnych (kompletny i prawidłowo wypełniony), wniosek ten zostaje opublikowany na stronach internetowych i w dzienniku urzędowym ministra rolnictwa. Opublikowanie wniosku, to początek uzgadniania na poziomie krajowym.
W ciągu 30 dni od opublikowania wniosku zastrzeżenie może wnosić każda osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, której interesy narusza tak zarejestrowany wniosek. Złożone zastrzeżenia rozpatrywane są przez organ opiniodawczy jakim jest Rada do Spraw Tradycyjnych i Regionalnych Nazw Produktów Rolnych i Środków Spożywczych w MRiRW.
W przypadku, gdy zastrzeżenia są zasadne, minister rolnictwa wzywa wnioskodawcę o jego poprawienie lub uzupełnienie, a w przypadku, gdy wniosek jest niezasadny, wydaje decyzję o jego odrzucenie i nie przekazywanie do Komisji Europejskiej.
Po zakończeniu rejestracji na szczeblu krajowym przystępuje się do procedury rejestracyjnym na szczeblu wspólnotowym:
Wniosek zgłoszony przez dane państwo do Komisji Europejskiej jest gruntownie sprawdzany i oceniany. W przypadkach jakichkolwiek wątpliwości Komisja może poprosić o jego uzupełnienie
Po spełnieniu wszystkich wymogów i pozytywnym zaopiniowaniu, Komisja podejmuje decyzję o opublikowaniu streszczenia specyfikacji w dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich.
Zastrzeżenia mogą zgłaszać producenci z państw członkowskich, za wyjątkiem producentów z państwa z którego pochodzi wniosek
Sprzeciw może pochodzić również z państw należących do Światowej Organizacji Handlu WTO.
Jeżeli w ciągu 6 miesięcy nie wpłynęło do Komisji Europejskiej żadne zastrzeżenie, zgłoszony produkt zostaje wpisany do Rejestru Chronionych Nazw Pochodzenia lub Oznaczeń Geograficznych.
Innym sposobem promowania regionalnej i tradycyjnej żywności jest wpisanie produktu na Listę Produktów Tradycyjnych. Jest to lista krajowa. Na Liście Produktów Tradycyjnych mogą znaleźć się wyroby produkowane od co najmniej 25 lat.
Lista Produktów Tradycyjnych nie jest instrumentem ochrony nazwy produktu. Służyć ma zwiększeniu zainteresowania konsumentów produktami tradycyjnymi poprzez skierowanie uwagi na ten rodzaj żywności. Umieszczenie produktu na Liście ma na celu rozpowszechnienie informacji o produkcji żywności tradycyjnej.
Podstawą wpisu produktu na Listę Produktów Tradycyjnych jest jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikające ze stosowania tradycyjnych metod produkcji. Za tradycyjne metody uważa się te wykorzystywane od co najmniej 25 lat. Zatem niezależnie od nazwy produktu oraz jego ewentualnego związku z regionem podstawą wpisu jest wykazanie 25-letniej tradycji wytwarzania produktu. Nie oznacza to, że podmiot zgłaszający produkt do wpisu na listę musi produkować go przynajmniej od 25 lat. Okres ten odnosi się bowiem do produktu, a nie do producenta.
Procedura rejestracyjna: wniosek o wpis produktu na listę składa się u właściwego Marszałka Województwa. Marszałek po dokonaniu pozytywnej oceny wniosku przekazuje go Ministrowi Rolnictwa i Rozwoju Wsi celem wpisania produktu na Listę Produktów Tradycyjnych.
Nie uiszcza się żadnych opłat. Wpis produktu na listę nie zwalnia producenta z obowiązku sprostania wymogom prawnym określającym warunki wprowadzenia danego produktu do obrotu. Producenci wyrobów tradycyjnych mają możliwość ubiegania się o udzielenie pewnych odstępstw w zakresie przepisów weterynaryjnych, sanitarnych i higienicznych dotyczących procesu wytwarzania żywności. Odstępstwo może być przyznane w drodze rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi wyłącznie wtedy, gdy dany sposób produkcji wynika z utrwalonej w tradycji metodzie wytwarzania, która nie może w żadnym wypadku negatywnie wpływać na zdrowotną jakość wyrobu.
Lista Produktów Tradycyjnych publikowana jest na stronie internetowej Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi www.minrol.gov.pl oraz w dzienniku urzędowym ministra ds. rynków rolnych.
Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych, Dz. U. z dnia 17 stycznia 2005 r.
Lista miodów tradycyjnych na dzień 04.04.2012
woj. dolnośląskie
- Wielokwiatowy miód z Doliny Baryczy
- Miód wrzosowy z Borów Dolnośląskich
- Sudecki miód wielokwiatowy
- Sudecki miód gryczany
- Miody z rejonu Dolnej Wisły
woj. lubelskie
- Nadwieprzański miód wielokwiatowy
- Nadwieprzański miód lipowy
- Miód rzepakowy z Roztocza
- Miód gryczany z lubelszczyzny
- Miód gryczany godziszowski
- Miód malinowy
- Miód fasolowy odmianowy z nektaru kwiatów fasoli tyczkowej "Piękny Jaś"
woj. lubuskie
- Miód wielokwiatowy łąkowy z Doliny Noteci
- Miody z doliny rzeki Mrogi
- Miody z gminy Żelechlinek
woj. małopolskie
- Sądecki miód spadziowy
- Małopolski miód spadziowy
- Suski miód spadziowy z drzew iglastych
woj. mazowieckie
- Miód nadbużański
- Miód kurpiowski
woj. opolskie
- Miody Popielowskie z Borów Stobrawskich
- Miody rudnickie
woj. podkarpackie
- Miód z Korzenicy wielokwiatowy i nektarowo‑spadziowy
- Miód lubaczowski
- Podkarpacki miód spadziowy
woj. podlaskie
- Miód wielokwiat z Sejneńszczyzny
- Lipiec białowieski
- Miód augustowski
woj. pomorskie
- Miód leśny z Biernatki
- Miód pszczółkowski
- Miód kaszubski
woj. śląskie
- Miód lipowo‑spadziowy Ziemi Cieszyńskiej
- Miód rzepakowy Ziemi Cieszyńskiej
- Miód z nektaru kwiatów jurajskich
woj. świętokrzyskie
- Świętokrzyski miód spadziowy
- Fałkowski miód wielokwiatowy
woj. warmińsko-mazurskie
- Miód Mazur Garbatych
woj. wielkopolskie
- Miód witosławski
woj. zachodniopomorskie
- Miód Drahimski
- Miody przelewickie