Miody pitne
Litwo, ojczyzno miodu...
Litewska tradycja gorzelnicza nie jest dziś w Polsce zbyt znana ani popularna. A szkoda. W smaku i aromacie tamtejszych trunków odnaleźć bowiem można wszystko, co jest najcenniejsze w tym kraju – krystalicznie czystą wodę, aromat litewskich puszcz, zapach rosnących w ich cieniu ziół i wreszcie prawdziwy skarb – bursztynowozłoty miód.
Tradycja sporządzania alkoholi mocnych na Litwie sięga VI wieku, kiedy na terenach dzisiejszej Litwy powszechnie sycono miody pitne. Pierwszą wzmiankę o miodzie można znaleźć już w napisanej w roku 893 relacji Wulfstana z ziemi Prusów. Już wtedy litewskie miody były trunkami o dużej mocy, w przeciwieństwie do łagodnych miodów polskich (jeden z najbardziej znanych litewskich miodów – Zˇalgiris – ma aż 75%). Do produkcji miodów pitnych używano wówczas przeważnie miodów ciemnych – gryczanych i karmelizowanych. Litwa słynęła z mocnych i aromatycznych miodów także w średniowieczu, dość powiedzieć, że litewskie specjały były przez długie lata ulubionymi trunkami na dworze Jagiellonów. Powszechnie sycili i pijali je także magnaci i szlachta. Aby poprawić smak miodu, dodawano do niego zioła (wśród najpopularniejszych przypraw znalazły się: tymianek, imbir, skórka z cytryny, cynamon, owoce jałowca), sok z malin, czarnych porzeczek czy z wiśni. Od średniowiecza powszechnie produkowano także wódki na miodzie. Najbardziej znaną był litewski krupnik, trunek, który – według legend – uratować miał od zamarznięcia litewskiego księcia Giedymina.
LITWA MIODAMI SŁYNĄCA
Słynne niegdyś miody litewskie, przez lata zapomniane i niedoceniane, wróciły do łask dopiero na początku XX wieku, kiedy produkcję czterech gatunków miodu rozpoczęła litewska firma Beini Sˇakovas Prienai. Wytwarzany tam miód dojrzewał 5 lat i eksportowany był głównie do Palestyny. Historię wytwórni nieszczęśliwie zakończyło jednak bombardowanie w 1944 roku, w wyniku którego zakład został zniszczony, a produkcja ustała.
Litewskie miody kolejną szansę uzyskały dopiero kilkanaście lat później, kiedy w 1957 roku Aleksander Sinkevicˇius, technolog z browaru w Kłajpedzie, założył wytwórnię litewskich miodów Lietuvisˇkas Midus. W 1960 roku wytwórnię opuściło pierwszych 1.200 butelek łagodnego miodu Dainava. Dzisiaj firma produkuje 18 rodzajów miodów o mocy od 16 do 75%. Aby odtworzyć smak starych litewskich trunków, Aleksander Sinkevicˇius korzystał z receptur z XVIII i XIX wieku. Tak powstały znane dziś i popularne także w Polsce – Suktinis czy Zˇalgiris. Pierwszy z nich zachwyca aromatami kwiatu goździka, soku z jagód, jałowca czy dębowych liści, a jego niebagatelna moc 50% pozwala z całą pełnią odczuć siłę litewskiej tradycji. Jeszcze mocniejszy (75%) jest Zˇalgiris, trunek wytwarzany z 11 ziół i owoców, m.in. z żurawiny i kwiatu lipowego.
SKARBY LITEWSKICH PÓL
Jednak Litwa słynie nie tylko z bogatej tradycji sycenia miodów. Od kilkuset co najmniej lat równie istotną częścią tradycyjnej kultury litewskiej jest wytwarzanie i spożywanie nalewek oraz wódek gatunkowych. Tradycja ta przekazywana była z pokolenia na pokolenie, a butelkę nalewki znaleźć można w niemalże każdym litewskim domu. Miejscowa ludność zawsze wierzyła w leczniczą moc roślin, które wieszano pod sufitami, aby zapobiegały urokom, proszkowano i sporządzano z nich napoje ziołowe o sekretnej mocy. Dzięki bliskim kontaktom handlowym z krajami Azji Środkowej ceny przypraw na Litwie były zawsze niższe niż w innych krajach europejskich, stąd tak powszechne w kuchni litewskiej użycie pieprzu, gałki muszkatołowej czy kolendry. W częstym użyciu były także miejscowe zioła i przyprawy. To one stanowiły, podobnie jak soki z miejscowych owoców, składniki litewskich nalewek. Dziś największym producentem nalewek i alkoholi mocnych na Litwie jest licząca sobie ponad 100 lat firma Stumbras.
NARODOWA DUMA KRAJU GIEDYMINA
Historia Stumbrasa – najstarszej w kraju wytwórni alkoholi mocnych – zaczęła się, gdy Litwa należała do imperium rosyjskiego. Budowa wytwórni została zakończona w roku 1906, a chodziły pogłoski, że dużą sumę pieniędzy wyłożył na nią sam car. On też żądał, aby w nowo otwartej wytwórni starannie przestrzegano wymogów jakościowych, wódki miały też być produkowane wyłącznie według tradycyjnych technologii. W 1914 roku zakład został zburzony przez Niemców. Gdy jednak po 1918 roku powstała suwerenna Litwa, jej władze w krótkim czasie odbudowały firmę.
Dziś sztandarowym produktem Stumbrasa jest z pewnością nalewka Trejos Devynerios (Trzy Dziewiątki). Jej receptura pochodzi podobno z czasów księcia Witolda i Wielkiego Księstwa Litewskiego. Sama jej nazwa jest synonimem liczby 27, jako że nalewka zawiera 27 ziołowych składników. Jest wśród nich korzenny rabarbar, pieprz czarny, pieprz pachnący, imbir, gałka i płatki muszkatołowe, kora z kruszyny, cynamon, anyż gwiaździsty, nasienie czarnuszki czy kardamon.
Litwini tradycyjnie piją Trzy Dziewiątki w małych kieliszkach, przy jedzeniu, ponieważ gorzki smak nalewki jest znakomitym ukoronowaniem obfitego posiłku. Litewska kuchnia, choć smaczna, jest ciężkostrawna, a kołduny, kugelis, znakomite sery litewskie czy wędzone świńskie uszy okraszone kilkoma łykami ziołowej nalewki z pewnością znacznie łatwiej będzie strawić.
WÓDKI SPECJALNEGO TRAKTOWANIA
Oprócz nalewek i miodów pitnych, popularnymi alkoholami mocnymi na Litwie są wódki. Jedną z najbardziej znanych jest z pewnością Originali Lietuvisˇka Degtine (Oryginalna Wódka Litewska), produkowana w wytwórni Stumbras. W dobie pośpiechu i masowej produkcji jej sposób wytwarzania budzić może pewne zdziwienie – przez naturalne filtry wykonane z piasku kwarcowego i węgla przecieka ona w takim tempie, aby zostały z niej usunięte niepotrzebne zapachy oraz smaki. Przejście przez filtr długości 1 metra każdej kropli wódki zajmuje 15 minut.
JUSTYNA ŁOTOWSKA
do góry